نرخ بهره چیست؟

نرخ بهره یا بیان دیگر نرخ سود به مبلغی گفته می‌شود که وام‌دهنده از وام‌گیرنده طلب می‌کند و آن را به صورت درصدی از اصل وام اعطاء شده محاسبه می‌شود. نرخ بهره وام به طور معمول به صورت سالانه مشخص می‌شود که به عنوان نرخ درصد سالانه (APR) نیز شناخته می‌شود. همچنین نرخ سود می‌تواند بر روی مبلغی که یک بانک یا موسسه اعتباری از یک حساب پس‌انداز یا گواهی سپرده (CD) کسب می‌کند هم اعمال شود. عبارت بازده درصدی سالانه (APY) به سود بدست آمده از این نوع حساب‌های سپرده‌گذاری اشاره دارد.

فهمیدن نرخ‌های بهره

به طور کلی بهره هزینه‌ای است که وام‌گیرنده جهت استفاده از یک دارایی پرداخت می‌کند. دارایی‌های قرض گرفته شده انواع گوناگونی می‌تواند داشته باشد که برخی از آنها عبارتند از: کالاهای مصرفی، پول نقد، وسایل نقلیه و سایر دارایی‌ها. نرخ بهره بر روی بیشتر معاملات استقراض و وام اعمال می‌شود. در اکثر مواقع مردم برای خرید ماشین، خانه، تامین مالی پروژه‌های خودشان، راه‌اندازی یا تامین مالی مشاغل و یا حتی پرداخت شهریه دانشگاه خود یا بستگانشان پول قرض می‌کنند. در طرف دیگر کسب و کارها جهت تامین مالی پروژه‌های سرمایه‌ای وام دریافت می‌کنند و با خرید دارایی‌های ثابت و بلند مدت مثل ساختمان، ماشین آلات و زمین عملیات‌های خودشان را گسترش می‌دهند. در این شرایط پول قرض گرفته شده یا به صورت یکجا در تاریخ از پیش تعیین شده و یا به صورت اقساط دوره‌ای به قرض دهنده باز پرداخت می‌شود.

نرخ سود وام‌ها به اصل پول اعمال می‌شود که همان مبلغ وام است. نرخ بازده برای وام‌دهنده و نرخ بهره هرینه بدیهی برای وام‌گیرنده است. زیرا پولی که قرار است وام‌گیرنده آن را باز پرداخت کند معمولا بسیار بیشتر از مبلغ قرض شده است زیرا کسانی که وام می‌دهند برای از دست دادن مالکیت پول خود در طول دوره وام به غرامت نیاز دارند. به بیان دیگر وام‌دهنده می‌توانست به جای دادن وام وجوه یا مبلغ وام را در آن دوره که به وام‌گیرنده داده است در مکان دیگری سرمایه‌گذاری کند و کسب درآمد داشته باشد. تفاوت بین اصل وام و مبلغ بازپرداخت شده همان سود بدست آمده است.

هنگامی که وام‌گیرنده از نظر وام‌دهنده کم ریسک تشخیص داده می‌شود، معمولا نرخ سود کمتری را از وام‌گیرنده دریافت می‌کند. اما از طرف دیگر اگر وام‌گیرنده پرریسک تشخیص داده شود، نرخ بهره‌ای که از آن دریافت می‌کنند بالاتر می‌رود که این موضوع خود باعث افزایش هزینه وام خواهد شد.

نکته: میزان ریسک در زمانی ارزیابی می‌شود که وام‌دهنده به امتیاز اعتبار وام‌گیرنده به صورت بالقوه نگاه می‌کند، به همین خاطر هم است که اگر دوست دارید واجد شرایط بهترین وام باشید، داشتن یک امتیاز عالی بسیار مهم است.

یک مثال از نرخ بهره

اگر شما 100 میلیون تومان وام را جهت خریداری لوازم خانه از یک بانک دریافت کنید و در قرارداد وام هم قید شده باشد که نرخ سود وام معادل 10 درصد است، مبلغی که شما باید به بانک بازپرداخت کنید برابر 110 میلیون تومان خواهد بود.

110 = (100 * 0.1) + 100

نرخ بهره ساده:

مثالی که در بالا بیان شد براساس فرمول نرخ بهره ساده سالانه محاسبه شده است که عبارت است از:

بهره ساده وام = اصل پول + اصل پول * نرخ بهره

فردی که در مثال بالا وامی برای خرید لوازم خانه گرفته بود باید مبلغ 10 میلیون تومان سود را در انتهای سال باز پرداخت کند، با این فرض که این قرارداد یک وام یک ساله است. اما اگر مدت وام بیان شده 5 سال باشد سود پرداختی به صورت زیر محاسبه می‌شود:

نرخ بهره = اصل پول * نرخ سود * زمان

50 = 5 * 0.1 * 100

نرخ بهره سالانه در مثال بالا 10 درصد به باز پرداخت سود سالانه 10 میلیون تومان تبدیل می‌شود. در نتیجه بعد از 5 سال شخص وام‌گیرنده باید علاوه بر اصل وام، مبلغ 50 میلیون تومان را به عنوان بهره وام پرداخت کند. این موضوع نشان می‌دهد که بانک‌ها چگونه درآمد کسب می‌کنند.

نرخ بهره مرکب

گاهی اوقات برخی از وام‌دهندگان روش نرخ بهره مرکب را ترجیح می‌دهند، به این خاطر که وام‌گیرنده باید بهره بسیار زیادتری را باز پرداخت کند. سود مرکب که با عنوان سود بهره هم شناخته می‌شود، به اصل و همچنین سود انباشته شده از دوره‌های قبلی اعمال می‌شود. در این روش بانک فرض می‌کند که در پایان سال فرد وام‌گیرنده اصل و بهره آن سال را به بانک بدهکار است و در نتیجه نرخ بهره را برای سال دوم بر روی این مبلغ اهمال می‌کند و نه اصل پول وام گرفته شده.

در نتیجه سود بدهی هنگام محاسبه به روش مرکب بسیار بیشتر از سود بدهی به روش بهره ساده است. برای یک بازه زمانی کوتاه، محاسبه سود از هر دو روش مشابه خواهد بود. اما با افزایش زمان وام‌دهی تفاوت بین این دو نوع محاسبه بهره افزایش خواهد یافت.

فرمول زیر می‌تواند به عنوان فرمول محاسبه سود مرکب مورد استفاده قرار بگیرد: بهره مرکب

در فرمول بیان شده p بیان‌گر اصل وام و n بیان‌گر تعداد دوره‌های ترکیب است. اگر بخواهیم مثالی را که در سطرهای بالا زدیم را مطابق با بهره مرکب محاسبه کنیم، مقدار پول باز پرداختی برابر 61 میلیون تومان خواهد بود که از مقدار محاسبه شده توسط روش بهره ساده بسیار بیشتر است.

حساب‌های پس‌انداز و سود مرکب

وقتی با استفاده از حساب پس‌انداز پول خودتان را پس‌انداز می‌کنید در این صورت هم بهره مرکب بسیار مورد توجه پس‌انداز کنندگان است. سودی که این حساب‌ها بدست می‌آورند به عنوان غرامتی به شخص صاحب حساب برای اجازه دادن به بانک جهت استفاده از آن مبالغ پس‌اندازه شده می‌باشد. به عنوان مثال، اگر شما مبلغ 500 میلیون تومان را در یک حساب پس‌انداز قرار بدهید، بانک بخشی از این پول را جهت ارائه وام به درخواست کننده وام پرداخت می‌کند و در عوض آن بانک برای جبران خسارت شما به صورت سالانه 8 درصد سود به حساب شما واریز می‌کند. بنابراین زمانی که بانک 10 درصد از وام‌گیرنده بهره می‌گیرد، 8 درصد آن را به صاحب حساب پرداخت می‌کند و مابه التفاوت آن به عنوان سود خود بانک محاسبه می‌شود. در اصل، افراد پس‌اندازه کننده به بانک پول قرض می‌دهند که به نوبه خود در ازای بهره، مبالغی را در اختیار وام‌گیرنده قرار می‌دهد.   

هزینه بدهی وام‌گیرنده

در شرایطی که نرخ بهره درآمد بهره برای وام‌دهنده را نشان می‌دهد، آنها هزینه بدهی به وام‌گیرنده را ایجاد می‌کنند. شرکت‌ها و موسسات هزینه وام گرفتن را در مقابل هزینه حقوق صاحبان سهام مثل پرداخت سود سهام را بررسی می‌کنند تا معلوم شود که کدام منبه تامین مالی کم هزینه‌تر خواهد بود. از آنجایی که بیشتر شرکت ها سرمایه خودشان را با قبول بدهی و/یا انتشار سهام تامین می‌کنند، هزینه سرمایه جهت بدست آوردن ساختار بهینه سرمایه ارزیابی می‌شود.

نرخ بهره به چه صورت مشخص می‌شود

نرخ بهره‌ای که بانک‌ها برای ارائه تسهیلات خودشان در نظر می‌گیرند به عوامل متعددی مثل وضعیت اقتصاد وابسته است. بانک مرکزی یک کشور (مثل فدرال رزرو در کشور آمریکا) نرخ بهره بانک‌های آن کشور را مشخص می‌کند که هر بانک از آن نرخ برای تعیین محدوده نرخ درصد سالانه وام‌های خود استفاده می‌کنند. زمانی که بانک مرکزی نرخ سود را در سطح بالایی تعیین می‌کند به این معنی است که هزینه بدهی افزایش خواهد یافت. زمانی که هزینه بدهی افزایش یابد، افراد را از استقراض و وام گرفتن منصرف می‌کند و در نتیجه تقاضای مصرف‌کنندگان را کند می‌کند. همچنین نرخ بهره بانک‌ها به طور معمول با تورم افزایش پیدا می‌کند.

جهت مبارزه با تورم، بانک‌ها ممکن است که الزامات دخیره بالاتری را مشخص کنند، در نتیجه عرضه پول کاهش یابد و یا اینکه تقاضا برای اعتبار افزایش پیدا کند. در یک اقتصاد با نرخ بهره زیاد، افراد عادی به پس‌انداز پول‌های خود می‌پردازند، زیرا از نرخ سود پس‌انداز خودشان بیشتر سود کسب می‌کنند. در چنین شرایطی بازار سهام دچار آسیب خواهد شد، چون سرمایه‌گذاران خرد ترجیح می‌دهند که پول‌های خودشان را در جاهایی قرار بدهند که دارای ریسک کمتری است، در نتیجه با زیاد شدن نرخ سود یک سرمایه‌گذاری بدون ریسک، مردم عادی دیگر علاقه نخواهند داشت تا سرمایه خودشان را صرف یک دارایی با ریسک بالا به مانند خرید سهام در بازار بورس کنند. در نتیجه این اتفاق‌ها کسب و کارها دسترسی محدودی به منابع مالی سرمایه‌ای از طریق بدهی خواهند داشت و این موضوع باعث به وجود آمدن انقباض اقتصادی می‌شود.

اغلب اقتصادها در دوره‌هایی با نرخ پایین بهره تحریک می‌شوند، زیرا در چنین شرایطی وام‌گیرندگان به وام‌های با نرخ بهره پایین دسترسی خواهند داشت. از طرف دیگر چون نرخ سود در پس‌اندازه‌ها پایین می‌آید، این احتمال وجود دارد که کسب و کارها و افراد بیشتری به سمت ابزارهای سرمایه‌گذاری پر ریسک‌تر مانند خرید سهام بروند. این هزینه‌ها به اقتصاد و بازار سرمایه (بورس) تزریق می‌شود که منجر به ایجاد اقتصاد انبساطی می‌شود. از طرف دیگر هم اگر نرخ سود بانک‌ها برای مدت زمان طولانی پایین باقی بماند، در نهایت امر منجر به عدم تعادل بازار خواهد شد که در آن تقاضا بیش از عرضه است و این روند باعث ایجاد می‌شود. زمانی که تورم اتفاق می‌افتد نرخ سود بانکی افزایش می‌یابد تا حجم پول در گردش موجود در جامعه کاهش پیدا کند. 

تبعیض و نرخ بهره

با توجه به قوانینی مانند قانون فرصت‌های اعتباری برابر (ECOA) که در آن شیوه‌های تبعیض آمیز وام‌دهی را ممنوع کرده است، اما نژادپرستی سیستماتیک در کشور آمریکا وجود دارد. مطابق با گزارش سایت Realtor.com در ماه جولای سال 2020 میلادی، به خریداران خانه که سیاه پوست بودند وام مسکن با نرخ بهره‌های بالاتری نسبت به خریداران خانه سفیدپوست داده شده است. در این ماه اداره حمایت مالی مصرف‌کننده (CFPB)، که مسئول اجرای ECOA است، درخواستی جهت کسب اطلاعات صادر کرد که از طریق نظرات عمومی بتواند فرصت‌هایی را برای بهبود بخشیدن به اقدامات ECOA جهت کسب اطمینان از دسترسی بدون تبعیض به اعتبارات شناسایی کند. Kathleen L. Kraninger مدیریت آژانس اظهار داشتند که استانداردهای واضح به محافظت از آمریکایی‌های آفریقایی تبار و سایر اقلیت‌های این کشور کمک می‌کند، اما CFPB باید با کارهایی از آنها حمایت کند تا اطمینان حاصل شود که وام‌دهندگان و دیگران از قانون به خوبی پیروی می‌کنند.

نتیجه گیری

ما در این مقاله سعی کردیم که شما را با مفهوم نرخ بهره آشنا کنیم که این موضوع خود به تنهایی یکی از مسائل مهم و اساسی در تمام اقتصادهای دنیا می‌باشد. شما با رصد کردن و تحت نظر قراردادن بهره می‌توانید مسائلی مانند تورم و جریان پول را در کشور به خوبی پیش‌بینی کنید. به طور خلاصه می‌توان بیان کرد:

• نرخ بهره یا نرخ سود به مبلغی گفته می‌شود که توسط وام‌دهنده جهت استفاده از دارایی‌ها از وام‌گیرنده دریافت می‌کند.
• این نرخ همچنین بر روی مبالغی که در یک موسسه مالی و اعتباری و یا بانک به صورت حساب سپرده وجود دارد نیز اعمال می‌شود.
• وام‌گیرنده می‌تواند مبلغ باز پرداختی را با توجه به نرخ سود به دو صورت زیر محاسبه کند: نرخ سود ساده و مرکب. در مورد نرخ سود مرکب باید به این نکته توجه داشت که سود به اصل سرمایه و همچنین سودهای انباشته شده از دوره‌های قبل هم اعمال می‌شود. 

تاثیر نرخ بهره در بازارهای سهام

روش های مختلفی برای معامله نرخ بهره در بازار مالی وجود دارد. معامله گران پیشرفته ابزارهایی دارند که آنها را قادر می سازد مستقیماً این نرخ ها را معامله کنند. نمونه خوبی از چنین دارایی، سوآپ نرخ است که در فرابورس (OTC) معامله می شود.

معمولاً توافقی بین دو طرف مبنی بر مبادله یک جریان از پرداخت ها برای یک جریان متفاوت در مدت زمان طولانی است. یکی دیگر از روش‌های محبوب تجارت نرخ بهره، از طریق نرخ پیشنهادی بین بانکی لندن (LIBOR) است.

دارایی های متعارف
راه دیگر معامله دارایی های متعارف مانند ارزها و سهام است. در حالت ایده آل، سهام تمایل به عملکرد خوب زمانی که نرخ بهره پایین است. به این دلیل است که وقتی نرخ ها پایین است، مردم از پول نقد با بازده پایین تر به دارایی های دیگر مانند سهام می روند.

یک مثال خوب از آن اتفاقی است که در طول همه‌گیری ویروس کرونا رخ داد، زمانی که سهام پس از کاهش نرخ بهره توسط فدرال رزرو افزایش یافت.

صحبت در مورد ارزها، در عوض، قرض گرفتن یک ارز کم بازده و سرمایه گذاری در ارزهای با بازده بالا برای استراتژی های معاملاتی حمل و نقل بسیار مهم است.

فلزات و ارزها
سایر دارایی های محبوبی که با نرخ بهره مرتبط هستند، فلزات گرانبها مانند طلا و نقره و ارزها هستند. به عنوان مثال، فلزات گرانبها زمانی که نرخ ها پایین است افزایش می یابند در حالی که ارزش یک ارز محلی در همان شرایط کاهش می یابد.