روانشناسی بازار بورس

مطلبی که پیش روی شماست، یکی از ارکان اساسی و حیاتی برای موفقیت شما در بازار بورس است. اینکه شما یک تحلیلگر حرفه‎ای باشید، لزوما به معنای این نیست که می‎توانید سود کنید. در هر بازاری سه رکن مهم برای موفقیت وجود دارد:

• تحلیل
• مدیریت سرمایه
• مدیریت هیجانات

این سه مورد در کنار روانشناسی بازار مربوطه تا حد مطلوبی شما را به بقا و سودکردن در آن بازار نزدیک می‎کند. در واقع فرق یک تحلیلگر با یک معامله‎گر در مدیریت سرمایه و مدیریت هیجانات است. در این نوشتار به بررسی روانشناسی بازار بورس می‎پردازیم.

در بازار بورس علاوه برما، افراد بسیاری در آن فعالیت دارند. پس بخشی از روانشناسی بورس مربوط به روانشناسی خودمان و بخش دیگر مربوط به روانشناسی سایرین، تصمیماتشان و جو حاکم بر بازار است. این موارد را در قالب نکته‎هایی با هم بررسی خواهیم کرد.

• بورس، سود و ضرر

در ابتدا لازم است یادآوری کنیم که هر بازاری دارای ریسک است. اینکه بورس در یک الی دو سال اخیر سود خوبی برای سرمایه‎گذاران به همراه داشته به این معنی نیست که شما می‎توانید با خیال راحت خانه و ماشین خودتان را بفروشید و آن را در بورس سرمایه‎گذاری کنید. درست است که یک سوی قضیه طعم شیرین سود قرار دارد، اما طرف دیگر این قضیه از دست دادن سرمایه‎ای است که با تلاش بسیار آن را به دست آورده اید. پس با پولی در بازارهای مالی از جمله بورس فعالیت داشته باشید که در صورت از دست دادن بخشی از آن متحمل فشار روانی و شرایط سختی در زندگی خود نشوید. این اتفاق در سال 99 برای بسیاری از افراد با سودای یک شبه پولدار شدن رخ داد. زمانی که شما مقداری پول را وارد بازار می‎کنید باید ذهن شما ظرفیت سود حاصل از آن را داشته باشد. فرض کنید شما خانه‎تان را به مبلغ 5 میلیارد فروخته‎اید و 4 میلیارد آن را وارد بورس کرده‎اید. اگر شما روی کل این مبلغ 10% سود کنید، می‎شود 400 میلیون تومان. اگر درآمد شما ماهی 5 میلیون تومان و حساب بانکیتان قبل از فروش خانه، 100 میلیون تومان بوده باشد، ذهن شما ظرفیت این مقدار عظیم سود را ندارد و شما از پس مدیریت این شرایط برنخواهید آمد. پس به جای قمار کردن روی سرمایه خود، بخشی از سرمایه و پول مازاد خود را وارد بازار کنید.

در مورد سود و ضرر در بورس، چیزی که مهم است این است که برآیند معاملات شما مثبت باشد. حتی بزرگترین معامله‎گران تاریخ هم در معاملات خود ضرر می‎کنند. پس دلیلی ندارد که بعد از 3 بار سود کردن از معاملات، با یک بار ضرر کردن آشفته شویم. ضرر کردن هم بخشی از ریسک حضور در بازارهای مالی است.

• دائم پورتفوی خود را چک نکنید!

این کار بر احساسات شما تاثیر می‎گذارد. فرضا سهمی را خریده‎اید و تا حد خوبی مطمئن هستید که روند این سهم در 6 ماه آینده صعودی است. اما چند روز بعد از خرید می‎بینید که سهم از نقطه ورود شما 10% وارد ضرر شده است. اینجاست که به خودتان شک می‎کنید. این شک کردن به تحلیل، باعث ایجاد استرس می‎شود. استرس نیز بر تفکرات شما تاثیر گذاشته و اقدام به فروش سهم می‎کنید. طبق یک قانون نوشته در بازارهای مالی، از همان جایی که شما سهم خود را فروخته‎اید، روند صعودی سهم آغاز می‎شود! تا زمانی که شما سهام خریداری شده را نفروشید، سود و ضرری برای شما وجود ندارد.

• ترس از جا ماندن از روند صعودی

یکی از دلایل ضرر کردن در بازارهای مالی، ترس از جا ماندن از روند صعودی است. بازارهای مالی همواره مملو از فرصت هستند. اگر سهمی را زیر نظر داشتید و به هر دلیلی نتوانستید در ابتدای روند صعودی به آن وارد شوید، دیگر در انتهای یک روند و یا زمانی که 30% در بازار منفی یا در بازار مثبت 60% رشد کرده است، به آن وارد نشوید. از طرفی تا زمانی که سیگنال حرکت صعودی صادر نشده است و طبق تحلیلی که دارید سهم هنوز در نقطه ورود مناسبی نیست، به آن معامله وارد نشوید. به جای آن به دنبال سهم‎های مناسب‎تری باشید.

• در صف نروید!

زمانی‎ که یک سهم صف خرید می‎شود، بهتر است وارد آن صف نشوید. اینکه به محض صف خرید شدن یک سهم، شما اقدام به خرید آن می‎کنید ریشه در مورد بالا دارد که می‎ترسید از روند صعودی جا بمانید. در حالیکه اگر شما به جای وارد شدن به صف خرید یک سهم و خرید آن در بالاترین قیمت ممکن، کمی بیشتر بازار را بررسی کنید می‎توانید سهمی را بیابید که در شرایط مناسبی قرار دارد و آماده صعود است.

• اسیر کانال‎ها و پیج‎های بورسی نشوید!

با وجود اینکه بعضی از این کانال‎ها و پیج‎ها فعالیت صادقانه‎ای دارند، اما بسیاری از آن‎ها تنها به شما ضرر می‎رسانند. حضور در این فضاها بر ذهن شما و تصمیماتتان تاثیر می‎گذارد و قوه تفکر و تجزیه و تحلیل شما را از کار می‎اندازد. از طرفی برخی از این‎ها با داشتن مخاطبان قابل توجه، سهم‎هایی را معرفی می‎کنند که به اصطلاح قصد انداختن آنها را به شما دارند! تنها در کانال‎ها و پیج‎هایی باشید که مطالب آموزشی یا اطلاعیه‎ها و اخبار مرتبط را به مخاطبان خود ارائه می‎دهند.

• تعصب نداشته باشید!

قیمت هیچ سهمی با تعصب و اصرار شما بالا نمی‎رود. اینکه یک سهمی را خریده باشید و انتظار داشته باشید حتما آن سودی را که در ابتدا تعیین کرده‌اید به شما بدهد، تفکر خطرناکی است که حتی می‎تواند سود شما را تبدیل به ضرر کند. بازارهای مالی پویا هستند و شما باید خودتان را با شرایط آنها وفق دهید. اگر اعتقاد دارید که طبق تحلیل شما قیمت سهم X طی 6 ماه آینده 50 درصد صعود می‎کند، طی این 6 ماه تحلیل خود را مرور و به روزرسانی کنید. وقتی یک سهمی که خریده‎اید در شرایط خوبی قرار ندارد و احتمال می‎دهید در ادامه روند نزولی داشته باشد یا برای زمانی در یک محدوده قیمت نوسان کند، اصراری بر نگه داشتنش نداشته باشید. با این کار تنها متحمل ضرر بیشتری شده و فرصت‎های خوب دیگر را از دست می‎دهید.

• به استراتژی معاملاتی خود پایبند باشید

یکی از علل عمده ضرر کردن در بورس، عدم پایبندی به استراتژی معاملاتی است. یک استراتژی معاملاتی مشخص می‎کند که شما در چه نقطه‎ای وارد سهم شوید، در چه قیمتی خارج شوید، با چه حجمی از سرمایه خود وارد معامله شوید، آیا همه را یکجا خرید کنید یا ورود پله‎ای داشته باشید، نسبت حد سود و حد ضرر منطقی برای شما چه میزان است، در صورت رسیدن قیمت به حد ضرر پله بزنید یا خارج شوید و در کل برنامه شما برای تمام شرایط ممکن در بازار توسط استراتژی معاملاتی مشخص می‎شود. اگر به حد ضرر خود پایبند نباشید و یا به حد سود قانع نباشید، قطعا دچار مشکل خواهید شد و سرمایه خود را از دست می‎دهید.

ذکر این نکته هم خالی از لطف نیست که هر استراتژی یک نرخ پیروزی یا win rate دارد. به عنوان مثال ممکن است با استراتژی شکست کانال و معامله در پولبک، از 10 معامله شما در 6 معامله سود و در 4 معامله متحمل ضرر شوید. گاهی اوقات شرایطی پیش می‎آید که شما 4 بار پشت سر هم یا حتی بیشتر، ضرر می‎کنید. یکی دیگر مشکلات و اشتباهات این است که مدام استراتژی معاملاتی خود را تغییر دهید. کار بهتر آن است که استراتژی خود را بازبینی و آن را بهینه کنید نه اینکه کامل آن را تغییر دهید. شرایطی نیز ممکن است در بازار به وجود آید که مشکل از استراتژی شما نبوده و بازار به هر دلیلی خلاف جهت تحلیل شما حرکت کند. زمانی که شرایط بازار تغییر می‎کند، بهتر است استراتژی خود را با آن وفق دهید و سپس به معامله بپردازید.

• تفاوت دید بزرگان و سرمایه‎داران خرد به روند بازار

زمانی که شاخص کل بورس به محدوده 2 میلیون رسیده بود، جو حاکم بر بازار انتظار صعود شاخص را داشت. همین اتفاق هم افتاد و شاخص به بالای 2 میلیون رسید. اینجا بود که کسانی که در محدوده مذکور انتظار سقوط شاخص را داشتند مانند سایرین در فکر ادامه روند صعودی بودند و بسیاری از کانال‎های تلگرامی و پیج‎های اینستاگرامی با خوشحالی بسیار وعده شاخص 3.5 و حتی 5 میلیونی را می‎دادند! اما اتفاقی که افتاد این بود که بازار قرمز شد و بسیاری نیز وارد ضرر شدند یا سودهایشان را از دست داند. تجربه نشان داده است که بازار جایی می‎ریزد که هیچ کس فکرش را نمی‎کند و همچنین بازار از جایی برمی‎گردد که افراد انتظارش را ندارند. زمانی که شاخص به محدوده 2 میلیونی می‎رسید ضعف در روند صعودی مشهود بود اما کسی توجهی به آن نداشت زیرا همه تصور ادامه روند را داشتند. در همین حین بزرگان بازار و حقوقی‎ها سهم هایشان را در بالاترین قیمت به دیگر فعالان بازار فروختند و بعد از مدتی روند صعودی بازار تبدیل به روند نزولی شد. در واقع بزرگان بازار که حجم زیادی سهام دارند، برای فروش آنها نیاز به یک جو روانی دارند که همه ولع خرید داشته باشند تا سهم‎هایشان به فروش رسد. در عین حال در روند نزولی نیز به تدریج سهم‎های فروخته شده را در قیمت‎های پایین‎تر از همان‎ افرادی که سودای شاخص 3.5 میلیونی را داشتند، خریداری می‎کنند. پس همواره حرکات حقوقی‎ها، کد به کد‎های انجام شده و حجم معاملات را در نظر داشته باشید. نکته مهم دیگر بررسی تغییرات و تحرکات سهامداران عمده است که لیست و تغییرات مربوط به سهامداران عمده یک سهم را می‎توانید در سایت www.tsetmc.com مشاهده کنید.

• مسئولیت سود و ضرر معاملات تنها بر عهده خودتان است

اگر شما سود می‎کنید به دلیل تحلیل و رفتار درست شما بوده و اگر ضرر می‎کنید آن هم به دلیل تحلیل و یا رفتار غلط شما بوده است. شما باید ریسک حضور در بازارهای مالی بپذیرید و زمانی که آن را پذیرفتید، تمام سود و زیانی که می‎کنید متوجه شماست. اینکه شما بگویید حقوقی‎ها بازار را خالی کردند یا افراد و نهادهای دیگری سوءاستفاده کردند، تا حدودی درست است اما اگر اصول معامله و سرمایه‏گذاری را رعایت کنید، هیچ‎گاه به سرنوشت بسیاری از افراد دچار نمی‎شوید. زمانی که در یک معامله ضرر می‎کنید در واقع شما یک فرصت برای بهینه کردن استراتژی خود دارید. شاید این حرف کلیشه‎ای به نظر برسد، اما این یک واقعیت است و اگر شما از این اشتباه خود درس نگیرید، در آینده مجددا مرتکب آن خواهید شد.

• تقلید و رفتار گله‎ای

اگر فردی سال 98 وارد بازار بورس شده و امروز به عنوان مثال روی کل سرمایه‎اش 400 درصد سود کرده است، دلیل نمی‎شود که الان شما هم با همین دید وارد بازار شوید. هر فرد باید استراتژی خاص خودش را داشته و به آن پایبند باشد. این تقلید در مقیاس بزرگ می‎شود رفتار گله‎ای. اتفاقی که در سال 99 افتاد. دلیل تشکیل صف‎های خرید و فروش سنگین هم ریشه در این همرنگ جماعت شدن دارد و حقوقی‎ها و بزرگان سهم که از این رفتار سرمایه‎گذاران خرد و کم تجربه آگاهی دارند با گذاشتن سفارش‎هایی با حجم‎های سنگین، مسیر سهم را به سمتی که می‎خواهند پیش می‎برند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد انسجام ذهنی و تفکر موفق در بازارهای مالی می‎توانید کتاب “معامله‎گر منضبط” نوشته مارک داگلاس را مطالعه کنید. برای افرادی که قصد دارند به حرفه معامله‎گری روی بیاورند، مطالعه این کتاب اکیدا توصیه می‎شود.

بازارهای مالی، بازارهایی بی‎رحم هستند و می‎توان آن را به یک اقیانوس تشبیه کرد که ماهی‎های بزرگ ماهی‎های کوچکتر را شکار می‎کنند. برای شکار نشدن، باید بر روان و تصمیمات خود مسلط باشید. باید به استراتژی‎های خود پایبند باشید. نباید احساسات خود را در معامله کردن دخیل کنید. با ضرر کردن نباید شروع به سرزنش خود کنید. به هنگام معامله کردن سعی کنید از محیط‎های پر تنش دوری کنید. در آخر هم این جمله طلایی از وارن بافت را به خاطر داشته باشید:

“بورس محل انتقال ثروت از افراد عجول، به افراد صبور است.“

موفق و پیروز باشید.